Theo y học cổ truyền, tình trạng khó ngủ không chỉ là một triệu chứng đơn lẻ mà thường phản ánh sự mất cân bằng sâu sắc trong cơ thể. Các thuật ngữ như “thất miên”, “bất mị”, hay “bất đắc miên” được sử dụng để mô tả trạng thái này.
Nguồn gốc của mất ngủ theo Đông y
Theo các nghiên cứu của các chuyên gia y khoa Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn về Đông y, giấc ngủ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nội tại và ngoại lai, trong đó nổi bật là:
– Sự suy yếu của các tạng phủ (ngũ tạng): Chức năng tạng tâm, can, tỳ, phế, thận suy giảm có thể gây ra xáo trộn giấc ngủ.
– Sự thiếu hụt dưỡng chất (tinh huyết bất túc): Khi cơ thể không đủ tinh và huyết, tâm thần không được nuôi dưỡng đầy đủ, dẫn đến khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu.
– Sự xâm nhập của các yếu tố gây bệnh (tà khí nhiễu động): Các tác nhân bên ngoài có thể làm bất an tinh thần, gây ra mất ngủ.
Phân loại và điều trị mất ngủ theo các thể bệnh
Dựa trên các biểu hiện lâm sàng, Y học cổ truyền chia mất ngủ thành các dạng khác nhau, mỗi dạng có một phác đồ điều trị riêng biệt.
– Mất ngủ do tâm tỳ hư
- Biểu hiện: Khó ngủ, ngủ mơ nhiều, dễ thức giấc, tim hồi hộp, hay quên, có thể kèm theo chóng mặt, mệt mỏi, ăn không ngon, da mặt tái nhợt.
- Giải thích: Tâm và tỳ khí đều suy yếu, không đủ huyết để nuôi dưỡng tâm thần.
- Hướng điều trị: Bồi bổ tâm tỳ, làm dịu thần kinh.
- Bài thuốc tham khảo: Các bài thuốc có thành phần như bạch truật, chích thảo, đảng sâm, long nhãn.
– Mất ngủ do âm hư hỏa vượng
- Biểu hiện: Khó ngủ, bứt rứt, chóng mặt, ù tai, hay quên, đau mỏi lưng, có thể có di tinh, cảm giác nóng ở lòng bàn tay chân, miệng khô.
- Giải thích: Thận âm suy yếu, dẫn đến tâm hỏa vượng, gây nhiễu loạn tâm thần.
- Hướng điều trị: Bổ âm, giáng hỏa, an thần.
- Bài thuốc tham khảo: Các bài thuốc có hoàng liên và a giao.
– Mất ngủ do tâm đởm khí nhược
- Biểu hiện: Mất ngủ, ngủ không sâu, dễ bị tỉnh giấc, hay lo sợ, giật mình, tim đập nhanh, thở ngắn, tiểu nhiều về đêm, hoặc mệt mỏi nhưng khó ngủ.
- Giải thích: Khí của tâm và đởm đều hư, đàm trọc gây rối loạn tâm thần.
- Hướng điều trị: Bổ khí, trấn kinh, an thần.
- Bài thuốc tham khảo: Các bài thuốc có tác dụng an thần định chí.
– Mất ngủ do can uất hóa hỏa
- Biểu hiện: Khó ngủ, dễ nóng giận, nặng thì mất ngủ trắng đêm, tức ngực, khó chịu ở sườn, khát nước, miệng đắng, mắt đỏ, tiểu vàng.
- Giải thích: Khí uất ở can lâu ngày hóa nhiệt, gây ảnh hưởng đến tâm thần.
- Hướng điều trị: Thanh nhiệt ở can, làm dịu thần kinh.
- Bài thuốc tham khảo: Các bài thuốc có long đởm.
– Mất ngủ do đàm nhiệt quấy rối
- Biểu hiện: Mất ngủ, đầu nặng, tức ngực, bồn chồn, có thể buồn nôn, miệng đắng, chóng mặt, hoặc táo bón.
- Giải thích: Tình trạng tích tụ hoặc uất kết gây ra đàm nhiệt, làm nhiễu loạn tâm thần.
- Hướng điều trị: Thanh nhiệt, hóa đàm, điều hòa chức năng tiêu hóa, an thần.
- Bài thuốc tham khảo: Các bài thuốc có ôn đởm.
Từ đó, Bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y đa khoa cho biết vấn đề mất ngủ bằng cách xác định căn nguyên sâu xa dựa trên sự mất cân bằng của cơ thể và tinh thần, từ đó đưa ra các phương pháp điều trị cá nhân hóa theo từng thể bệnh.